Zapalenie pęcherza – czym jest i jak się objawia?

Zapalenie pęcherza moczowego (cystitis) spowodowane jest zakażeniem dolnych dróg moczowych przez drobnoustroje (najczęściej bakterie). W warunkach fizjologicznych drogi moczowe są jałowe. Zdarza się jednak, że dochodzi do wniknięcia drobnoustrojów i ich namnażania w drogach moczowych i to właśnie jest przyczyną powstania stanu zapalnego.

Zakażenie układu moczowego jest najczęściej (ok. 90% przypadków) wywołane przez bakterie Escherichia coli. Bakterie te w prawidłowych warunkach bytują w jelicie grubym. Bywa jednak, że przedostają się z odbytu do ujścia cewki moczowej, następnie do pęcherza, a w rzadszych przypadkach jeszcze wyżej, do jednej lub obu nerek (zakażenie górnych dróg moczowych).

Zakażenie układu moczowego występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn ze względu na krótszą cewkę moczową oraz małą odległość pomiędzy odbytem a ujściem cewki moczowej. Sprzyjającą przyczyną może być również aktywność seksualna (ułatwione wniknięcie drobnoustrojów podczas penetracji), ciąża lub połóg. U mężczyzn natomiast, ryzyko zakażeń zwiększa się w przypadku przerostu gruczołu krokowego.

Typowe objawy zapalenia pęcherza u to:

• ból w podbrzuszu
• częste parcie na mocz
• częste oddawanie moczu, bardzo małymi porcjami
• mocz ciemny, mętny, nieprzyjemny zapach
• ból, kłucie i pieczenie przy oddawaniu moczu (objawy dyzuryczne)
• krew w moczu
• podwyższona temperatura ciała
• ból w okolicy lędźwiowej lub nadłonowej

U dzieci (zwłaszcza młodszych, które nie potrafią werbalizować dolegliwości) można częściej zaobserwować niespecyficzne objawy takie jak:

• ogólne złe samopoczucie
• gorączka
• drażliwość
• osłabienie
• zmniejszenie apetytu
• wymioty
• biegunka

Dlatego bardzo ważne jest, aby do końca 5 r.ż., u dzieci z gorączką bez uchwytnej przyczyny, wykonać co najmniej badanie ogólne moczu celem wykluczenia zapalenia układu moczowego (ZUM). Nierozpoznana bowiem infekcja układu moczowego niesie ryzyko jej uogólnienia, czyli przedostania się bakterii do krwi. A to prowadzić może do groźnego stanu, jakim jest urosepsa. Poza tym brak rozpoznania na czas i opóźnienie leczenia stwarza niebezpieczeństwo powstania blizn pozapalnych w nerkach i pogorszenia ich funkcji.

Można także zaobserwować zjawisko zwane bakteriurią, w którym bakterie w moczu występują w istotnej ilości, ale które nie prowadzi do stanu zapalnego i nie powoduje objawów niepożądanych.

Antybiotyk w leczeniu zapalenia pęcherza

W sytuacji gdy pacjent(ka) cierpi na zapalenie pęcherza, często w pierwszej kolejności sięga po preparaty dostępne bez recepty lub stosuje domowe sposoby. Do leków dostępnych bez recepty, po które najczęściej zgłaszają się pacjenci należy furazydyna (znana jako furagina). Bywa jednak, że zastosowanie antybiotyku jest niezbędne. Przede wszystkim jeśli zakażenie obejmuje górne drogi moczowe (ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostre infekcyjne

cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek) terapia antybiotykiem jest konieczna. Jest ona także dłuższa (7-14 dni), niż terapia zakażenia dolnych dróg moczowych (3-5 dni). Ciąża, wiek powyżej 70. roku życia, cewnikowanie stałe lub czasowe oraz cukrzyca to kolejne powody, dla których antybiotykoterapia jest niezbędna, nawet jeśli dojdzie do niepowikłanego zapalenia pęcherza, bądź bezobjawowego zakażenia. Istnieje bowiem duże ryzyko, że dojdzie do rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek u tych osób. Dodatkowo niemowlęta do 3 m.ż., u których potwierdzone zostanie zakażenie dróg moczowych, muszą być leczone antybiotykami, co więcej odbywa się to drogą dożylną i tylko w warunkach szpitalnych. W przypadku starszych niemowląt i dzieci, na podstawie stanu ogólnego dziecka oraz indywidualnych wskazań lekarz decyduje, czy można podjąć próbę leczenia doustnego w domu, czy przynajmniej rozpocząć leczenie w warunkach szpitalnych.

Antybiotyki i chemioterapeutyki zalecane w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego (dostępne w Polsce) to:

1. Ostre niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego u młodych kobiet, bez dodatkowych czynników obciążających:

Leki I wyboru: kotrimoksazol (trimetoprim + sulfametoksazol), trimetoprim, pochodne

nitrofuranu: furazydyna, fosfomycyna.

Leki II wyboru : amoksycylina + kwas klawulanowy, cyprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna

2. Nawracające ostre niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego u młodych kobiet (trzy i więcej nawrotów w ciągu roku u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka, w tym ciąży, anatomicznych lub czynnościowych nieprawidłowości dróg moczowych):

Do czasu uzyskania posiewu obowiązuje leczenie empiryczne: kotrimoksazol, trimetoprim, nitrofurantoina, furazydyna, cefaklor, cefaleksyna, norfloksacyna.

W przypadku nieskuteczności postępowania zachowawczego należy rozważyć profilaktykę przeciwbakteryjną.

3. Zakażenia układu moczowego u ciężarnych:

Leki rekomendowane: amoksycylina, amoksycylina z klawulanianem, cefaleksyna, fosfomycyna, trimetoprim.

4. Zakażenia układu moczowego u mężczyzn:

W leczeniu mężczyzn z ZUM zaleca się fluorochinolony lub kotrimoksazol.

5. Zakażenia dolnych dróg moczowych u dzieci poniżej 12 r.ż.:

Leki zalecane: furazydyna (furagina), nitrofurantoina, kotrimoksazol, cefaklor, cefaleksyna, aksetyl ceforuksymu, cefiksym, cefibuten, amoksycylina, amoksycylina/kwas klawulanowy, fosfomycyna, ciprofloksacyna.

6. Zakażenia dróg moczowych u młodzieży powyżej 12 r.ż.

Leki zalecane: furazydyna (furagina), trimetoprim, kotrimoksazol, cefaklor, cefaleksyna, aksetyl ceforuksymu, cefiksym, cefibuten, amoksycylina, amoksycylina/kwas klawulanowy, fosfomycyna, ciprofloksacyna.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Pierwotna profilaktyka zakażeń pozaszpitalnych:

• przestrzeganie higieny osobistej
• przyjmowanie należnej ilości płynów, szczególnie w czasie gorących letnich dni
• częste i całkowite opróżnianie pęcherza moczowego
• oddawanie moczu po stosunku płciowym i przed nocnym spoczynkiem
• unikanie zaparć
• leczenie wad anatomicznych/czynnościowych
• regularna kontrola nefrologiczna/urologiczna w przypadku wady układu moczowego

Piśmiennictwo:

1. prof. dr hab. med. W. Hryniewicz, dr hab. med. M. Holecki i in., Rekomendacje diagnostyki terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dzieci, Narodowy Instytut Leków, 2015,
2. http://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/uklmoczowyinternet.pdf, dostęp: 28.01.2022
3. prof. dr hab. n. med. A. Żurowska, Prof. dr hab. n. med. A. Wasilewska i in., Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTND) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego, Via Medica, 2016, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/48982/38552, dostęp: 30.01.2022
4. n. med. R. Drabczyk, Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego, mp.pl, 19.02.2014, https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51947,zapalenie-pecherza-i-inne-zakazenia-ukladu-moczowego, dostęp: 30.01.2022
5. Kalinowska, Zapalenie pęcherza moczowego – objawy, przyczyny i leczenie, medicover.pl, 13.09.2017, https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/zapalenie-pecherza-moczowego-objawy-przyczyny-i-leczenie,165,n,192, dostęp: 30.01.2022
6. Barciuk, Antybiotyki w infekcji dróg moczowych, medexpress.pl, 22.06.2017,
7. https://www.medexpress.pl/antybiotyki-w-infekcji-drog-moczowych/67165, dostęp: 30.01.2022
8. Cygoń-Pawlicka, Antybiotyk na zapalenie pęcherza – jaki wybrać i kiedy jest konieczny?, wylecz.to, 01.11.2017, https://wylecz.to/na-pecherz-i-nerki/antybiotyk-na-zapalenie-pecherza-jaki-wybrac-i-kiedy-jest-konieczny/, dostęp: 30.01.2022